Kościuszko na znaczkach pocztowych

Od 13 października do 5 listopada w Muzeum Stanisława Staszica w Pile oglądać można wystawę "Generał Tadeusz Kościuszko (1746-1817). Kolekcja znaczków pocztowych Romana Wikieła".

Kolekcja przedstawia drogę życiową bohatera narodowego, Naczelnika Insurekcji Kościuszkowskiej, o którym Władysław Reymont napisał m.in.: „Może byli w narodzie więksi od niego wodzowie i statyści, ale nie było większego serca, większego umiłowania ojczyzny i większej cnoty poświęceń”.

W kolekcji są eksponowane różne znaki pocztowe: znaczki i kartki pocztowe, datowniki okolicznościowe, frankatury mechaniczne, a także pocztówki, telegramy, całości pocztowe (listy z obiegu pocztowego) oraz inne walory kolekcjonerskie. Razem tworzą cztery działy zbioru ("Za waszą wolność i naszą"; "Tadeusz Kościuszko i wielcy Polacy"; "Tradycje generała Tadeusza Kościuszki w wojsku polskim"; "Ty, któryś walczył za idee wolności - chwała Ci"), prezentując postać Kościuszki jako republikanina, naczelnika powstania, inżyniera. Filatelistyczne walory obrazują wdzięczność Polaków wyrażaną przez wiele dziesiątek lat poprzez budowę pomników, nazewnictwo ulic i szkół, a także nadawanie imienia organizacjom społecznym.

Najstarsze z tych walorów to dawne karty pocztowe, na których wśród motywów patriotycznych nigdy nie brakowało tematyki kościuszkowskiej. W prezentowanej kolekcji jest m.in. "Tryptyk Tadeusza Kościuszki" z reprodukcjami obrazów Juliusza Kossaka. Z kolei pierwsze polskie znaczki pocztowe z wizerunkiem Kościuszki zostały wydane przez Pocztę Polską w okresie międzywojennym. Upamiętniały 200. rocznicę urodzin Jerzego Waszyngtona i 150. rocznicę uchwalenia Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Współcześnie ten typ znaków pocztowych reprezentuje m.in. wydana przez Pocztę Polską w Lublinie kartka pocztowa z reprodukcjami wyróżnionych prac w konkursie dla uczniów szkół lubelskich na projekt znaczka pocztowego. Innym przykładem walorów filatelistycznych jest datownik okolicznościowy stosowany przez Agencję Pocztowo-Telegraficzną na polskim statku pasażerskim "TSS Kościuszko" obsługującym w okresie międzywojennym linię Gdynia - Nowy Jork.

Znaczącą pozycję w kolekcji stanowią blankiety telegramów patriotycznych, które stosowano w zaborze pruskim od ostatniej dekady XIX wieku, a na terenie Wielkopolski również w okresie międzywojennym. Ilustracje na blankietach to ciekawie skomponowane litografie z wizerunkami polskich królów, dowódców, pisarzy i poetów, muzyków, uzupełniane również motywami patriotycznymi i religijnymi, które określają uczucia dumy narodowej oraz cechy patriotyzmu. Telegramy patriotyczne były jednocześnie drukami kwestorskimi z przeznaczeniem na dobroczynne cele społeczne i były tolerowane przez ówczesne władze pocztowe. Zdarzało się, że za ich stosowanie karano, dlatego autorzy i wykonawcy nie byli ujawniani z obawy przed represjami. Telegramy na ozdobnych blankietach wysyłano najczęściej z okazji ślubów, osobistych uroczystości oraz świąt. Stanowiły one dla Polaków w trudnym okresie zaborów znaczący symbol wolnościowej nadziei. Pieczołowicie przetrzymywane w rodzinnych albumach, przetrwały wiele dziesiątek lat. Dziś są bardzo ciekawymi obiektami kolekcjonerskimi.

Początkowo telegramy przesyłano telegrafem. Pierwsze tego typu urządzenie, które zapoczątkowało nowoczesną formę przekazu informacji, zostało zbudowane w 1837 roku przez angielskich wynalazców Charlesa Wheatstone’a oraz Williama Fothergilla Cooke’a. W tym samym roku powstał telegraf oparty na dużo prostszym systemie kropek i kresek, zwanym alfabetem Morse’a (od nazwiska wynalazcy), przesyłanym tylko przez jedną parę przewodów. Dzięki prostocie budowy linii telegraficznych i niezawodności działania system Morse’a został uznany za standard. Znalazł zastosowanie początkowo w kolejnictwie, a następnie w sieciach telegraficznych użytku publicznego. Pierwszy telegram pomiędzy Europą i Ameryką przesłano 5 sierpnia 1858 roku.

W Pile aparat telegraficzny Morse?a zaczął działać w budynku poczty głównej 1 grudnia 1867 roku i był przeznaczony do użytku publicznego. Wcześniej, bo wraz z uruchomieniem w 1851 roku linii kolejowej Krzyż - Piła - Bydgoszcz aparaty telegraficzne były stosowane dla
własnych potrzeb przez kolej.

Przez Piłę przechodziła jedna z najdłuższych w owym czasie napowietrznych linii telegraficznych. Wybudowana w 1870 roku, o łącznej długości 9030 km, biegła z Londynu kablem przez kanał La Manche, Berlin, Piłę, Bydgoszcz, Warszawę, Krym, Teheran do Karaczi. Nieco później linię przedłużono na zachodzie do Liverpoolu, a na wschodzie do Kalkuty, Madrasu i Rangunu, przez co jej długość wzrosła do 12.400 km.

Opr. Roman Wikieł na podstawie:
1. Tadeusz Kościuszko. Bohater narodowy 1746-1817, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Łódź 2007.
2. W hołdzie Kościuszce, Panorama Racławicka, Oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Wrocław 2017.
3. 100-lecie telefonów w Pilskiem, „Tygodnik Nowy”, 14.05.1996.
4. H. Zielińska, Rapperswil. Polskie Muzeum, 1971
5. Kolekcja własna.