MEN: nauczyciel niemogący zrealizować godzin ponadwymiarowych może mieć przydzielone inne zajęcia

Nauczyciel, który nie może zrealizować zaplanowanych godzin ponadwymiarowych, bo np. klasa wyjechała na wycieczkę, może mieć przydzielone inne zajęcia. Wtedy zachowa prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe – wyjaśniło MEN. Wskazało, że organizacja pracy szkoły należy do dyrektora.

W czwartek Ministerstwo Edukacji Narodowej wydało komunikat dotyczący sposobu rozliczania godzin ponadwymiarowych po nowelizacji Karty nauczyciela. O przygotowanie komunikatu wystąpiły związki zawodowe.

Nauczycielskie związki zawodowe wskazały na problem, który pojawia się w sytuacji, gdy nauczyciel jest w szkole, jest gotowy do pracy zgodnie z przydzielonymi mu godzinami ponadwymiarowymi, tylko nie ma klasy, bo np. jest ona na wycieczce albo w przypadku zajęć rewalidacyjnych, na które uczeń nie przyszedł. Podają, że część nauczycieli sygnalizuje, że w takich przypadkach nie otrzymuje wynagrodzenia za te godziny.

„Nowelizacja Karty nauczyciela opracowana we współpracy z organizacjami związkowymi w ramach Zespołu ds. pragmatyki zawodowej nauczyciela i po konsultacjach społecznych została przyjęta w duchu wyrównywania warunków pracy i wynagradzania nauczycieli oraz poprawy stabilności zatrudnienia w oświacie. Celem zmian było zakończenie nierównego traktowania nauczycieli w różnych typach szkół i samorządach oraz zapewnienie im jasnych, jednolitych zasad dotyczących wynagradzania, awansu i uprawnień zawodowych” – czytamy w komunikacie.

W nowelizacji Karty nauczyciela, która weszła w życie 1 września 2025 r., uszczegółowiono przepisy dotyczące warunków obliczania wynagrodzenia nauczycieli za godziny ponadwymiarowe. Jak wyjaśniło MEN, zasadą jest, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, czyli za przydzielone i zrealizowane zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze. Jednocześnie przewidziano dwa wyjątki, w których nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia mimo niezrealizowania tych godzin.

„Pierwszy wyjątek dotyczy sytuacji, gdy nauczyciel na polecenie dyrektora realizuje inne obowiązki opiekuńcze lub wychowawcze, jak na przykład opieka nad uczniami podczas wycieczki, wyjść, np. do teatru, zawodów sportowych czy imprez szkolnych” – wyjaśniło MEN.

„Drugi przypadek dotyczy sytuacji, gdy niezrealizowanie przez nauczyciela przydzielonych mu w ramach godzin ponadwymiarowych zajęć indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania nastąpiło z przyczyn niedotyczących nauczyciela, np. choroby dziecka lub ucznia, a nauczyciel był gotów do realizacji tych zajęć” – podało MEN.

W ocenie resortu edukacji wprowadzone rozwiązania są korzystne dla nauczycieli, ponieważ doprecyzowują przepisy w sposób bardziej sprawiedliwy niż wcześniejsza praktyka wynikająca z orzecznictwa sądowego. Ministerstwo przywołało wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 2010 r. Sąd uznał, że nauczyciel, który nie wykonywał pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy, nie powinien otrzymać dodatkowego wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe w żadnej sytuacji.

„Nowelizacja odchodzi od tego restrykcyjnego podejścia i wprowadza przepisy, które uznają gotowość nauczyciela do pracy za wystarczającą podstawę do zachowania prawa do wynagrodzenia w określonych sytuacjach” – zaznaczył resort.

„Nauczyciel, który nie może zrealizować zaplanowanych godzin ponadwymiarowych z przyczyn dotyczących szkoły, np. z powodu wyjazdu klasy na wycieczkę, może mieć przydzielone doraźne zastępstwo, za które przysługuje wynagrodzenie w takiej samej stawce, jak wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, lub może mieć przydzielone zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów na terenie szkoły i wtedy zachowa prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Organizacja pracy szkoły należy do kompetencji dyrektora szkoły” – wyjaśniło MEN.

Resort dodał, że nowelizacja wprowadziła również korzystne regulacje dotyczące rozliczania godzin ponadwymiarowych w tygodniach z dniami usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela, dniami ustawowo wolnymi od pracy oraz w tygodniach, w których zajęcia rozpoczynają się lub kończą w trakcie tygodnia. Podano, że podstawą ustalenia liczby godzin ponadwymiarowych jest pensum nauczyciela pomniejszone odpowiednio o jedną piątą (lub jedną czwartą, gdy dla nauczyciela ustalono czterodniowy tydzień pracy) wymiaru za każdy dzień wymieniony wyżej.

Resort edukacji zaznacza, że dotychczas przepisy nie regulowały jednolicie rozliczeń w szkołach samorządowych, gdzie praktyka była różna, a orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazywało na brak podstaw do pomniejszania pensum w takich sytuacjach (postanowienie SN z 18 czerwca 2018 r.). W szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej przepisy te regulowało rozporządzenie wykonawcze do Karty nauczyciela.

Ministerstwo Edukacji Narodowej podało, że „analizuje obecnie zgłoszone uwagi dotyczące możliwości rozszerzenia katalogu zajęć, które nauczyciel mógłby realizować zamiast nieodbytych zajęć ponadwymiarowych, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe – w szczególności o inne prace statutowe szkoły”.

Przypomniano także, że na wniosek Związku Nauczycielstwa Polskiego termin wejścia w życie zmian został przyspieszony z 1 września 2026 r. na 1 września 2025 r. (w Sejmie podczas I czytania zgłoszona została taka poprawka).

19 września 2025 r. ZNP zwrócił się do ministra edukacji z wnioskiem o przedstawienie wykładni prawnej MEN, ponieważ po wakacyjnej nowelizacji Karty pojawiło się wiele wątpliwości i problemów w związku z rozliczaniem godzin ponadwymiarowych. 2 października członkowie prezydium Zarządu Głównego ZNP rozmawiali z szefową MEN oraz z wiceministrami na ten temat. Tydzień później, 8 października, odbyło się spotkanie prawników związku z pracownikami merytorycznymi MEN.

Na problem dotyczący rozliczania godzin ponadwymiarowych i wynagrodzenia za nie zwracają też uwagę pozostałe związki zawodowe i samorządy.

ZNP i Krajowa Sekcja Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” postulują zapis w ustawie Karta nauczyciela, zgodnie z którym nauczyciel otrzyma wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, jeśli był w pracy, ale lekcje nie odbyły się nie z jego winy.

dsr/ joz/