4 września w południe: "Jesteśmy Polakami"…

Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu wraz z Muzeum Ziemi Złotowskiej zapraszają 4 września o godzinie 12:00 na plac Paderewskiego w Złotowie na otwarcie wystawy pt. "Jesteśmy Polakami. Związek Polaków w Niemczech". Wprowadzenie do wystawy wygłosi Piotr Orzechowski, historyk z Oddziału IPN w Poznaniu, współautor wystawy.

Wystawa, która powstała w Instytucie Pamięci Narodowej, poświęcona jest organizacji Związek Polaków w Niemczech, obchodzącej w 2022 roku stulecie powstania. Organizacja skupiała Polaków, którzy nie znaleźli się w granicach odrodzonej po I wojnie światowej Rzeczypospolitej, lud, który nadal egzystował w granicach Niemiec, a który całym sercem odczuwał związek z Macierzą.

Polacy zamieszkujący stare piastowskie ziemie na wielu obszarach stali się mniejszością. Nie stanowiąc większości na swojej ziemi, pragnęli rozwijać się i zaspokajać własne potrzeby narodowe. Nie mając wsparcia państwa niemieckiego, założyli stowarzyszenie Związek Polaków w Niemczech, mający stanowić dla nich oparcie instytucjonalne, a także dający możliwość samopomocy.

Strukturalnie Związek podzielony był na dzielnice, obejmujące całe terytorium państwa niemieckiego. Sercem tej struktury, a także centrum kulturalnym i politycznym Polaków w Niemczech był obszar Dzielnicy V (Pogranicza). Obejmowało ono terytoria przylegające do Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego (od Śląska po Kaszuby). Centralną częścią Pogranicza była Ziemia Złotowska, a szczególnym w niej miejscem był Dom Polski we wsi Zakrzewo, którą nazywano "Małą Warszawą".

Wystawa składa się z dwóch części: centralnej, podejmującej zagadnienie całości Związku, oraz regionalnej, obejmującej działalność organizacji na obszarze Pogranicza, które wydzielono 12 października 1923 roku, czyli 100 lat temu! Podejmuje ona zagadnienie obecności Polaków na omawianym terenie. Przykładem tej obecności jest choćby postać Stanisława Staszica, rodowitego pilanina, czy gmach ratusza w Kargowej, który zasłynął zbrojnym oporem przeciwko wkraczającej w 1793 roku do Rzeczypospolitej armii pruskiej.

Wystawa obejmuje również temat szeroko pojętej kultury we wszelkich jej aspektach. Wyrażała się ona zarówno w sztuce (np. malarstwo Janiny Kłopockiej nawiązujące do tradycji ludowych), sporcie (polskie drużyny piłkarskie a wśród nich słynny klub sportowy "Jedność" z Zakrzewa), literaturze (czasopisma oraz publikacje popularnonaukowe i naukowe, np. książka Andrzeja Krajna-Wielatowskiego "Ziemia Złotowska"), czy muzyce (liczne lokalne chóry i zespoły muzyczne). Wystawa obejmuje także zagadnienie polskiego szkolnictwa, funkcjonującego na Pograniczu.

Mimo nieprzychylności władz niemieckich utrzymywano sieć szkół, działających poza systemem szkolnictwa państwowego. Podejmuje też temat organizacji harcerskich, skupiających liczne grono harcerek i harcerzy. Ukazuje odwagę polskich druhów, paradujących publicznie w polskich strojach harcerskich ku niezadowoleniu miejscowych Niemców. Gospodarcze aspekty działalności Polaków w Niemczech to sieć banków i spółdzielni (Banki Ludowe: w Zakrzewie, Złotowie, Nowym Kramsku i Dąbrówce). Ich zadaniem było wsparcie finansowe Polaków, jak również pomoc w sferze konkurencyjności. Wystawa przypomina postacie liderów Związku Polaków w Niemczech. Przede wszystkim ks. dr. Bolesława Domańskiego, przewodniczącego Związku, a także liderów Pogranicza: Jana Cichego z Nowego Kramska, Franciszka Bartosza zwanego "królem Polaków" czy Kazimierza Lisowskiego z powiatu zielonogórskiego.

Wystawa poświęcona jest również ostoi polskości, a więc kościołowi katolickiemu. Polskie parafie stanowiły silne oparcie dla miejscowej ludności. Były ośrodkami kultury, a proboszczowie lokalnymi liderami. Przy kościołach powstawały liczne stowarzyszenia, pielęgnujące wartości duchowe, a także narodowe. Ważne dla autorów wystawy okazały się także represje władz niemieckich na działaczach Związku, jak również ich losy, w okresie II wojny światowej w znacznej części tragiczne.

Wystawa "Jesteśmy Polakami. Związek Polaków w Niemczech" została przygotowana w wersjach językowych: polskiej, niemieckiej i angielskiej.

Autorem wystawy centralnej jest dr Paweł Warot. Wystawę regionalną "Pogranicze" przygotował Piotr Orzechowski.