Co ma Grabionna do kolei? Ano ma…

Od tego roku Grabionna ma osiem ulic, w tym ulicę Kolejową. Skąd ta nazwa?

17 czerwca 1896 roku sejmik powiatu wyrzyskiego podjął uchwałę o budowie 27-kilometrowej linii kolejki wąskotorowej Kocik Młyn - Wysoka.

Prace rozpoczęto latem 1898 roku od strony przystanku Kocik Młyn. W lesie - wzdłuż jaru, na dnie którego od strony Grabionnej płynie strumień, będący najdłuższym zachodnim dopływem Białośliwki - usypano solidny nasyp pod tory. Do 17 listopada trasę doprowadzono do okolic Kostrzynka. Cały kolejny rok upłynął na budowie krótszego odcinka do Gmurowa. Jednocześnie na wybudowanym już szlaku, aż do Białośliwia, odbywał się ruch towarowy.

Odbiór gotowej trasy Kocik Młyn - Grabionna - Grabówno - Augustynowo - Mościska Wyrzyskie - Kostrzynek - Rudna Wyrzyska - Stare - Gmurowo - Bądecz - Wysoka nastąpił 7 sierpnia 1900 roku. Faktycznie jednak stan linii był prowizoryczny, albowiem nie dokończono jeszcze budowy części infrastruktury, np. prace nad budową dworca w Wysokiej trwały do połowy kwietnia 1901 roku.

Po przeprowadzeniu dodatkowych robót i niezbędnych kontroli, 21 września 1901 roku w Białośliwiu - przy udziale licznie zaproszonych gości, którym przewodniczył starosta wyrzyski Gneomar Graf von Wartensleben - odbyło się uroczyste przekazanie gotowego odcinka kolei w użytkowanie. Mimo to nadal linię Kocik Młyn - Wysoka określano jako "prowizoryczną". Stację wąskotorową w Wysokiej uwzględniono w rozkładzie jazdy dopiero na przełomie 1903/1904 roku, w związku z czym 15 stycznia 1904 roku na linii dopuszczono ruch pasażerski.

W początkach XX wieku powstało kilka niezrealizowanych pomysłów, m.in. budowa prywatnej bocznicy z Brzostowa do Grabówna lub Grabionnej z… trakcją konną, czy (w 1910 roku) budowa odcinka kolejowego z Grabówna do Miasteczka Krajeńskiego.

W niepodległej Polsce, niedługo po przejęciu kolei przez polską administrację, w 1921 roku rozpoczęto rozbiórkę odcinka torów z Kocika Młyna do Bądecza. Jako powód podano niewielkie przewozy oraz potrzebę poprawy stanu budżetu kolejki dzięki sprzedaży materiałów torowych. Rozbiórka szlaku spowodowała protesty miejscowych właścicieli ziemskich, szczególnie majątków w Gmurowie, Starem i Mościskach. W tym okresie smutny los spotkał trzy parowozy typu Vulcan oraz trzy cysterny, które zostały sprzedane by pokryć zobowiązania wobec pracowników wąskotorówki.

Poprawa sytuacji finansowej kolejki sprawiła, że latem 1924 roku odbudowano niespełna 3-kilometrowy odcinek Bądecz - Gmurowo. W grudniu 1926 roku podjęto decyzję o odbudowie kolejnych 9 kilometrów toru, do Mościsk, które to prace ukończono wiosną 1929 roku.

Latem i jesienią 1944 roku, z pomocą pracowników "Organizacji Todt" i przy użyciu lekkich szyn z kolei przemysłowych, rozpoczęto obudowę odcinka toru z Kocika do Mościsk, chcąc w ten sposób zamknąć dawną wąskotorową "pętlę" do Wysokiej.

Odcinek z Grabówna do Mościsk ponownie rozebrano w 1945 roku. Pozostawiono odcinek toru z Kocika Młyna przez Grabionną do Grabówna, przy czym trasa do Grabionnej była czynna regularnie, natomiast od Grabionnej do Grabówna działała tylko w okresie kampanii buraczanej. Sytuacja ta utrzymała się co najmniej do lat 50. XX wieku.

Na Kociku jeszcze w latach 70. istniał kawałek bocznicy odstawczej w kierunku Grabionnej. Do dziś pozostały też przyczółki mostu na Białośliwce.

Najdłużej ruch towarowy i pasażerski przetrwał na 16-kilometrowym odcinku Wysoka - Bądecz - Gmurowo - Stare - Mościska: zawieszono go 22 września 1973 roku. Torowisko wkrótce rozebrano, jednak podkłady i podtorze pozostały na szlaku jeszcze do połowy lat 80.

Za przejazdem przez drogę nr 190 - w miejscu dawnej ładowni - pozostały jeszcze dwa ok. 150-metrowe odcinki toru. W Bądeczu, na przeciwko spółdzielni rolniczej, zauważyć można ślad szyn wtopionych w asfalt.

A co pozostało w Grabionnej? Szpaler drzew w stronę Kocika, czyli obecna ulica Kolejowa (notabene: nazwa Wąskotorowa byłaby bardziej adekwatna).

I kilkaset metrów wciąż łatwego do identyfikacji szlaku w stronę Grabówna...

... który następnie ginie jednak bez śladu w ciągu ulicy Piaskowej.