Jak ujarzmić Noteć? Ministerstwo odpowiada

Agnieszka Mrotek - radna Rady Powiatu w Pile, przewodnicząca komisji rolnictwa i ochrony środowiska - otrzymała kolejną odpowiedź z Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie podtopień nadnoteckich łąk. Oto treść pisma:

W związku z Pani pismem z dnia 31 października 2017 r. w sprawie postulatów wypracowanych przez rolników z Powiatu Pilskiego oraz Powiatu Chodzieskiego w dniu 25 września 2017 r. w sprawie podtopień użytków zielonych oraz pól uprawnych przez rzekę Noteć skierowanym bezpośrednio do Ministra Rady Ministrów, jak i otrzymanym za pośrednictwem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi uprzejmie informuje, że producenci rolni poszkodowani w wyniku m.in. deszczy nawalnych poza odszkodowaniami z zakładów ubezpieczeń, mogą ubiegać się o pomoc określoną w obowiązujących przepisach tj.:

1) kredyt preferencyjny zarówno obrotowy na wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych produkcji rolnej jak i na odtworzenie środków trwałych zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 stycznia 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobów realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz.U. poz. 187 z późn.zm.);

2) udzielenie przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, na indywidualny wniosek rolnika, który poniósł szkody spowodowane przez niekorzystne zjawiska atmosferyczne na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2016 r. poz. 277) pomocy w opłaceniu bieżących składek na ubezpieczenie społeczne oraz regulowaniu zaległości z tego tytułu w formie odroczenia terminu płatności składek i rozłożenia ich na dogodne raty, a także umorzenie w całości lub w części bieżących składek;

3) zastosowanie przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa na podstawie art. 23a ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2015 r. poz. 1014, z późn. zm.) odroczenia i rozłożenia na raty płatności z tytułu umów sprzedaży i dzierżawy nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz ulg w opłatach czynszu, a także umorzenia raty płatności czynszu z tytułu umów dzierżawy, na indywidualny wniosek producenta rolnego, w którego gospodarstwie lub dziale specjalnym produkcji rolnej powstały szkody;

4) udzielenie na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r., Ordynacja Podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613, z późn. zm.) przez wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast ulg w podatku rolnym, na indywidualny wniosek producenta rolnego.

Pomoc w spłacie zobowiązań wobec Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego gminy oraz Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa jest udzielana w formie de minimis.

Odnośnie wypłaty dopłat bezpośrednich za rok 2017 w pierwszej kolejności Ministerstwo informuje, że do 30 listopada 2017 r. wypłacono 1,27 mln producentom rolnym w ramach zaliczek na poczet płatności w ramach systemu wsparcia bezpośredniego kwotę 9,18 mld zł. Od 16 października do 30 listopada br. producentom rolnym wypłacane były zaliczki na poczet płatności w ramach systemu wsparcia bezpośredniego wysokości 70 proc. kwoty płatności. Pozostała część płatności jest wypłacana rolnikom sukcesywnie od 1 grudnia.

Jednocześnie Ministerstwo informuje, że zgodnie z art. 232 Konstytucji RP, w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa, przy czym przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu. W świetle art. 228 ust. 1 Konstytucji RP, stan klęski żywiołowej, jako jeden ze stanów nadzwyczajnych, może być wprowadzony w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające. Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego ma wpływ na zasady działania organów władzy publicznej, na zakres stosowanych wolności i praw jednostki.

Podobnie stan klęski definiuje ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, która stanowi, że klęską żywiołową jest katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.

Należy również podkreślić, że ogłoszenie stanu klęski żywiołowej nie stanowi samoistnej, czy nawet dodatkowej, przesłanki do otrzymania nadzwyczajnej pomocy finansowej z budżetu państwa przez poszkodowane podmioty, w tym rolników.

Podobnie przepisy innych aktów prawnych określających formy i zasady pomocy m.in. dla producentów rolnych poszkodowanych w wyniku niekorzystnych zjawisk atmosferycznych, nie uzależniają możliwości jej uruchomienia od ogłoszenia stanu nadzwyczajne

Odnośnie przeprowadzenia inwestycji polegającej na udrożnieniu rzeki Noteci uprzejmie informuję, że na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz. 149) rzeka Noteć została zaliczona do śródlądowych wód powierzchniowych, stanowiących własność publiczną, istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej.

Stosownie do przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1121) wykonywanie praw właścicielskich w stosunku do stanowiących własność Skarbu Państwa wód publicznych istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej wykonuje Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, który jest nadzorowany przez Ministra Środowiska. Prezes KZGW powierzył zadania administrowania rzeką Noteć Regionalnemu Zarządowi Gospodarki Wodnej w Poznaniu - Zarządowi Zlewni Noteć w Bydgoszczy, który jako zarządca cieku ma zadanie utrzymywania budowli i koryta rzeki.

Jednocześnie zgodnie ze stanowiskiem Ministra  Środowiska pod względem geologicznym Dolina Noteci zbudowana jest z torfów o miąższości kilku metrów, podściełanych warstwami namułów i pyłów próchnicznych zalęgających na utworach piaszczystych. Jej stan zagospodarowania hydrotechnicznego jest efektem szeroko zakrojonych prac z przełomu XIX i XX wieku. Piętrzenia na istniejących obiektach, tj. stopniach piętrzących Krostkowo, Nowe, Walkowice, Romanowo, Lipica, Pianówka, Mikołajewo, Rosko, Wrzeszczyna, Wieleń, Drawsko, Krzyż utrzymywane są niezmiennie od 1910 roku. Dzięki nim Noteć pełni funkcję żeglugową i służy do transportu wodnego zarówno gospodarczego, jak i turystycznego. Przeprowadzone melioracje odwadniające i zagospodarowanie łąk w dolinie Noteci wykonane zostały na początku lat 70-ych ubiegłego wieku. W wyniku mineralizacji gleb torfowych, pod wpływem odwodnienia, nastąpiło osiadanie terenu. W okresie minionych czterdziestu lat szacuje się wielkość osiadania na 50-60 cm.

Na dzień dzisiejszy ponad 30% obszaru doliny nie ma zapewnionego odpływu, co spowodowane jest wymienionym już osiadaniem torfowisk. W wielu miejscach, tam gdzie system rowów nie jest połączony z rzeką, w odległości ok. 200 metrów od brzegu rzeki rzędne zwierciadła wody w rowach są takie same jak w Noteci, co potwierdza fakt małych możliwości odwodnienia terenu. Nawet w normalnych warunkach przepływu wody w Noteci łąki są nadmierne uwilgotnione. Intensywne opady deszczu powodują bardzo szybkie nasycenie doliny Noteci i w efekcie podtopienia, przy jednoczesnym braku możliwości grawitacyjnego jej odwodnienia (nawet po ustaniu opadów woda w dolinie potrafi się utrzymywać miesiącami).

Na podstawie wieloletnich obserwacji sytuacji hydrometeorologicznej oraz pracy stopni wodnych można stwierdzić, że newralgicznym odcinkiem Noteci jest odcinek tzw. Noteć Leniwej. Jest to odcinek Noteci pomiędzy Krostkowem a Ujściem o długości około 38,00 km, charakteryzujący się małym spadkiem podłużnym i minimalnymi prędkościami wody. Szczególnie trudna sytuacja nastąpiła latem 2016 r. Łagodna zima, jak również cechująca się ponadprzeciętnymi temperaturami wiosna, były jednymi z przyczyn przyspieszonego rozwoju roślinności w korycie rzeki, czemu sprzyjały także niskie przepływy wiosną. Wszystkie te czynniki, wraz z uwzględnieniem specyficznej budowy geologicznej i morfologii doliny, powodowały powolny odpływ rzeczny i utrzymywanie się wysokich stanów wody. Analiza zeszłorocznych danych wskazuje, że w przypadku wystąpienia ponadnormatywnych i krótkotrwałych opadów deszczu (np. w lipcu 2016 r.) stany wody gwałtownie wzrastają, natomiast ich spadek odbywa się w stosunkowo długim okresie czasu.

W związku z powyższym, żeby zagwarantować właściwe odwodnienie doliny w rejonie Noteci Leniwej, należy rozważyć budowę zamkniętych polderów z pompowniami, gdyż istniejący grawitacyjny system regulacji stosunków wodnych w dolinie, z uwagi na jej znaczne osiadanie nie spełnia właściwej funkcji.

Podsumowując - bez współdziałania władz wszystkich szczebli i licznych instytucji w celu opracowania spójnej docelowej koncepcji zagospodarowania Doliny Noteci nie ma możliwości rozwiązania narastających w jej obrębie problemowi

W tym miejscu należy wskazać, że Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu jest wysoce zaangażowany w problematykę potrzeb utrzymania koryta rzeki Noteci, jak i infrastruktury hydrotechnicznej, w tym w zakresie niezbędnym dla ochrony przeciwpowodziowej terenów leżących w dolinie rzeki. Specyficzne uwarunkowania hydromorfologiczne i hydrologiczne doliny Noteci powodują, że na Kanale Bydgoskim i Noteci dolnej skanalizowanej mamy do czynienia z niekorzystnymi warunkami, które są wynikiem wielu, wymienionych wcześniej, zależnych od siebie czynników. W przeważającym stopniu warunki te pogarsza fakt zarastania koryta i awanportów śluz, a charakter przepływu wody w Noteci wymusza prowadzenie regularnych prac utrzymaniowych, takich jak koszenie roślinności wodnej i odmulanie dna rzeki. Dlatego też stan koryta rzeki jest na bieżąco monitorowany. Mając na uwadze świadomość ogromnych potrzeb w zakresie przywrócenia i utrzymywania właściwych parametrów hydraulicznych koryta Noteci, czynione są starania, aby na bieżąco utrzymywać przekroje hydrauliczne koryta, w celu zapewnienia swobodnego odpływu oraz bezpiecznej żeglugi.

Niestety z uwagi na ograniczone środki finansowe przyznawane na utrzymanie rzek nie jest możliwe wykonywanie wszystkich prac pogłębiarskich i wykoszeniowych na Noteci dolnej skanalizowanej, Kanale Bydgoskim i Noteci dolnej swobodnie płynącej. Pomimo tego, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom zarówno osób prywatnych, podmiotów gospodarczych, jak i lokalnym samorządom, RZGW w Poznaniu rokrocznie podejmuje działania inwestycyjne i utrzymaniowe mające na celu zachowanie odpowiednich parametrów koryta rzeki. Wykorzystując dostępne możliwości finansowe, sprzętowe oraz osobowe, realizuje z dużym zaangażowaniem prace utrzymaniowe w najbardziej newralgicznych miejscach, niejednokrotnie intensyfikując prace na odcinkach szczególnie wrażliwych, tak jak to miało miejsce latem ubiegłego roku oraz w roku bieżącym na odcinku tzw. Noteci Leniwej.

W roku poprzednim w ramach prac utrzymaniowych wykonano w szczególności prace pogłębiarskie poniżej śluzy Krzyż, w awanportach dolnych śluzy Drawsko, Wrzeszczyna i Romanowo. Na bieżąco wykaszana jest roślinność wodna oraz usuwane są naturalne przeszkody (powalone drzewa).

Należy także zaznaczyć, iż w Dokumencie Implementacyjnym do Strategii Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.) na liście wśród projektów na wodach śródlądowych znajdują się 4 zadania RZGW w Poznaniu (pod następującymi numerami):

• Lp. 18. Modernizacja budowli hydrotechnicznych na Kanale Bydgoskim, na odcinku od km 14,8 do km 38,9 obejmująca śluzy: Okole, Czyżkówko, Prądy, Osowa Góra, Józefinki i Nakło Wschód oraz jaz Józefinki. Koszt całkowity 59,5 mln zł;

• Lp. 19. Rewitalizacja szlaku żeglownego Kanału Bydgoskiego i Noteci dolnej skanalizowanej (od km 14,8 do km 176,2) do parametrów drogi wodnej II klasy. Koszt całkowity 174,0 mln zł;

• Lp. 20. Modernizacja budowli hydrotechnicznych na drodze wodnej Noteci dolnej skanalizowanej od km 38,9 do km 176,2. Koszt całkowity 238,00 mln zł;

• Lp. 22. Odbudowa budowli regulacyjnych i roboty regulacyjne na Warcie od km 0,00 (m. Kostrzyn n/Odrą) do km 68,2 (m. Santok) i na Noteci dolnej swobodnie płynącej (od km 176,2 do km 226,1) dla przywrócenia parametrów II klasy drogi wodnej. Koszt całkowity 120,0 mln zł.

W zatwierdzonym w grudniu 2014 r. przez Komisję Europejską POIŚ 2014-2020 alokacja określona na obszar interwencji o numerze kodu 042 (śródlądowe drogi wodne i porty regionalne i lokalne) wynosi 252.321.121 euro, co po przeliczeniu na obowiązujący kurs (4,23 zł) daje kwotę 1.067 mln zł (wkładu unijnego). Z tego wynika, że pierwszym projektom z listy Dokumentu Implementacyjnego (lista ułożona została z zachowaniem hierarchii ważności zadań) przyznane zostaną środki. Wobec powyższego pozostałe projekty, w tym w/w zadania, są projektami rezerwowymi.

W kwestii kompleksowego rozwiązania problemu bobrów, Ministerstwo uprzejmie informuje, że zgodnie ze stanowiskiem Ministra Środowiska do którego kompetencji należą przedmiotowe zagadnienia bóbr europejski (Castor fiber) podlega ochronie w większości krajów europejskich na podstawie dwóch aktów prawnych. Pierwszym jest Konwencja Berneńska (Dz. U. z 1996 r., Nr 58, poz. 263), w której zapisy dotyczące bobrów znajdują się w załączniku III, obejmującym chronione gatunki fauny. Zgodnie z art. 7 Konwencji, strony powinny regulować przepisami wszelką eksploatację dzikiej fauny wymienionej w załączniku III tak, aby populacja nie była zagrożona. Drugim aktem prawa europejskiego jest dyrektywa 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory - Dyrektywa Siedliskowa. Postanowienia dotyczące bobrów w przedmiotowej dyrektywie zostały umieszczone w załączniku II, określającym gatunki roślin i zwierząt będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony, jak również w załączniku V, gdzie ujęto gatunki zwierząt i roślin, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja jest możliwa pod warunkiem, że populacja tych gatunków zostanie zachowana we właściwym stanie ochrony.

Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r. poz. 2183), bóbr europejski posiada status zwierzęcia objętego ochroną częściową, które można pozyskiwać. Pozyskiwanie rozumie się jako chwytanie, łowienie lub zbieranie zwierząt gatunków chronionych lub ich części i produktów pochodnych do celów gospodarczych. Pozwala to regionalnemu dyrektorowi ochrony środowiska wydawać zezwolenia na pozyskiwanie bobra biorąc pod uwagę jedynie brak szkodliwego wpływu planowanych działań na zachowanie we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji tego gatunku.

W odniesieniu do osobników bobra europejskiego pozyskanych na podstawie przedmiotowego zezwolenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska nie są już wymagane zezwolenia na przetrzymywanie, posiadanie, zbywanie, oferowanie do sprzedaży, wymianę, darowiznę, a także wywożenie poza granicę państwa, co ułatwia gospodarowanie populacją gatunku.

W przypadku konieczności podjęcia działań w stosunku do bobra ze względu na wyrządzane szkody, a nie do celów gospodarczych, regionalny dyrektor ochrony środowiska może wydawać zezwolenia m.in. na zabijanie osobników, przeniesienie w inne miejsce, niszczenie tam i nor, o ile brak jest rozwiązań alternatywnych i jeżeli nie jest to szkodliwe dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji chronionych gatunków zwierząt (art. 56 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2014 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2016 r. poz. 2134, z późn. zm)). Zezwolenia na odstępstwa od zakazów wydawane są na wniosek podmiotu, w którego interesie leży dana czynność.

Dodatkowo w stosunku do osobników bobra, regionalny dyrektor ochrony środowiska na obszarze swojego działania może zezwolić na odstępstwa od czynności zakazanych w drodze aktu prawa miejscowego - w formie zarządzenia. Na terenach objętych takim zarządzeniem w większości przypadków nie będzie zatem konieczne uzyskanie indywidualnego zezwolenia.

Należy jednak mieć na uwadze, iż działania, o których mowa w zarządzeniu, winien podjąć podmiot, w którego interesie leży dana czynność. Resort środowiska nie ma wpływu na stopień realizacji zadań, na które zostało wydane zezwolenie lub zarządzenie. Dodatkowo należy zaznaczyć, że 19 lipca 2016 r. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska oraz Zarząd Główny Polskiego Związku Łowieckiego zawarły porozumienie "w sprawie wprowadzenia do stosowania instrukcji określającej reguły postępowania przy ograniczeni liczebności populacji bobra europejskiego Castor fiber na terenach obwodów łowieckich''. Powyższe porozumienie ma na celu kontrolę populacji bobra europejskiego na terenach obwodów łowieckich, dzierżawionych przez koła łowieckie. Zgodnie z ww. instrukcją Regionalni Dyrektorzy Ochrony Środowiska wydali zarządzenia na podstawie art, 56a ustaw o ochronie przyrody dotyczące ograniczenia populacji bobrów, obejmujące swoim zasięgiem tereny obwodów łowieckich wchodzących w skład poszczególnych Zarządów Okręgowych PZŁ. Redukcja populacji ma w głównej mierze dotyczyć obszarów, w których szkody powodowane przez bobry są najbardziej dotkliwe - m.in. tam, gdzie zwierzęta te uszkadzają wały przeciwpowodziowe czy urządzenia melioracyjne. Ma to z jednej strony zapewnić większe bezpieczeństwo obywateli i ich dobytku, a z drugiej zwiększyć akceptację ochrony tego gatunku.

Należy nadmienić, że z uwagi na dużą populację bobra w Polsce, redukcja liczby osobników w danym miejscu, nawet przez okres całego roku kalendarzowego, nie rozwiąże problemu szkód powodowanych przez ten gatunek, gdyż coraz to nowe rodziny tych ssaków będą zajmować korzystne dla siebie miejsca. Bardzo ważne jest również podjęcie działań mających na celu długofalowe zabezpieczenie przed wystąpieniem szkód. Warto zaznaczyć, że istnieją rozwiązania alternatywne polegające nie tylko na rozbieraniu tam i zabijaniu osobników. Szczegółowy opis metod zapobiegania szkodom wyrządzanym przez bobry zawiera poradnik "Analiza dotychczasowych rodzajów i rozmiaru szkód wyrządzanych przez bobry oraz stosowanie metod rozwiązywania sytuacji konfliktowych".

Oczekuje się więc, iż obecne uregulowania prawne dadzą możliwość zarządzania liczebnością i rozmieszczeniem populacji bobra europejskiego w kraju, przy dotrzymaniu warunku zachowania populacji we właściwym stanie ochrony, wynikającego z dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. UE. L. 1992.206.7). Ewentualne inne działania ze strony resortu środowiska będą rozważane, jeżeli powyższe okażą się nieskuteczne.

Dyrektor Departamentu Finansów
Aleksandra Szelągowska